محیط‌های آزمایشگاهی، با سیستم‌های پیچیده و فرآیندهای تخصصی مانند کار با دستگاه‌هایی چون ترموسایکلر (thermal cycler) برای انجام واکنش پی سی آر (PCR)، تماس مداوم با مواد شیمیایی، بیولوژیکی، و تجهیزات، می‌توانند خطرات ویژه‌ای برای سلامت پوست کارکنان ایجاد کنند. مطالعات نشان داده‌اند که بیماری‌های پوستی شغلی، بین ۳۰ تا ۴۵ درصد از تمام بیماری‌های شغلی را تشکیل می‌دهند. این آمار اهمیت پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب را برجسته می‌کند.
در این مقاله، ابتدا به چگونگی وقوع مشکلات پوستی در محیط آزمایشگاه می‌پردازیم، سپس انواع اختلالات، عوامل آزمایشگاهی ویژه، تشخیص، درمان و نهایتاً راهکارهای پیشگیری را بررسی می‌کنیم.
تماس با مواد شیمیایی و ضدعفونی‌کننده‌ها
در آزمایشگاه، کارکنان با انواع حلال‌ها، اسیدها، بازها، رنگها، بافرهای واکنش و مواد ضدعفونی‌کننده سر و کار دارند. این تماس مکرر می‌تواند سد طبیعی پوست را مختل کند و زمینه‌ساز التهاب یا آسیب شود.
به‌عنوان مثال، هنگام آماده‌سازی واکنش پی سی آر، ممکن است محلول‌های بافر با pHهای متفاوت یا مواد فعال وجود داشته باشند که اگردر تماس با پوست قرار بگیرند، می‌توانند تحریک ایجاد کنند.
تماس بیولوژیکی و فرآیندهای آزمایشگاهی
تکنسین‌های آزمایشگاه ممکن است با نمونه‌های بیولوژیکی (مثل خون، بافت، میکروارگانیسم‌ها) کار کنند، که خطر عفونت‌های پوستی، حساسیت یا انتقال مواد وجود دارد. در گزارش‌های مروری، عفونت‌های پوستی و بیماری‌های ناشی از تماس زیستی یکی از بخش‌های زیر ۱۰٪ بیماری‌های پوستی شغلی را تشکیل می‌دهند.
تجهیزات آزمایشگاهی و شرایط محیطی
استفاده از تجهیزاتی مثل ترموسایکلر در فرآیند PCR، علاوه بر تماس با محلولها، ممکن است همراه با افزایش دمای محیط یا تماس با سطح داغ باشد. چنین شرایطی می‌تواند موجب تعریق، افزایش رطوبت پوست یا اِعمال فشار شود که در نهایت سد پوستی را آسیب‌پذیر می‌کند. همچنین استفاده مکرر از دستکش و ضدعفونی‌کردن مکرر دست‌ها، ترکیبی از «کار مرطوب» (wet work) و تماس شیمیایی است که از عوامل شناخته‌شده در درماتیت تماسی هستند.
درماتیت تماسی تحریکی (Irritant Contact Dermatitis – ICD)
یکی از رایج‌ترین مشکلات پوستی شغلی است. در این حالت، تماس مکرر یا طولانی‌مدت با مواد تحریک‌کننده باعث آسیب مستقیم به لایه شاخی پوست می‌شود. ویژگی‌ها: خشکی، پوسته‌ریزی، ترک خوردن، ممکن است تاول یا ترشح هم وجود داشته باشد. تقریباً ۷۰–۸۰٪ از بیماری‌های پوستی شغلی را تشکیل می‌دهد.
در آزمایشگاه، مواردی مانند شستن مکرر دست‌ها، استفاده مکرر از ضدعفونی‌کننده‌ها، دستکش‌های متعدد، تماس با بافرها و محلولها، کار با ترموسایکلر که ممکن است ایجاد انتقال حرارت یا تعریق کند، همگی از عوامل خطر ICD هستند.
درماتیت تماسی آلرژیک (Allergic Contact Dermatitis – ACD)
در این حالت، پوست نسبت به یک ماده خاص حساس می‌شود و پس از آن حتی تماس بسیار کم نیز می‌تواند واکنش ایجاد کند. ویژگی‌ها: ممکن است فقط در محل تماس نباشد—مثلاً بعد از انتقال از دست به گونه یا صورت. تست پچ (patch test) برای تشخیص استاندارد است.
در محیط آزمایشگاه، آلرژن‌هایی مانند فلزات، افزودنی‌های دستکش، مواد رنگی، رزین‌ها، و حتی برخی ترکیب‌های آماده‌سازی واکنش در پی سی آر می‌توانند عامل باشند.
سوختگی شیمیایی
تماس تصادفی شدید با اسید، باز، حلال یا مواد خیلی قوی می‌تواند موجب سوختگی پوست شود؛ ترمیم دیرهنگام یا عدم درمان صحیح ممکن است مشکل‌ساز شود.
در آزمایشگاه، کار با مواد آماده‌سازی PCR، اسیدهای دستکاری شده، و ضدعفونی‌کننده‌های قوی از این نوع محسوب می‌شوند.
عفونت‌های پوستی
وقتی سد پوستی شکسته شود، بخصوص در محیط آزمایشگاه با وجود ارگانیسم‌های میکروبی، امکان عفونت بالا می‌رود. این می‌تواند به صورت سلولیت، فارنژیت پوست، قارچ یا باکتری بروز کند.
سایر اختلالات کمتر شایع
شامل مواردی مانند ضایعات ناشی از اشعه (در محیط‌هایی که با نور UV کار می‌کنند)، زخم‌های ناشی از ابزار، یا آکنه ناشی از پوشیدن طولانی‌مدت محافظ صورت در برخی آزمایشگاه‌ها.
در محیطی که فرآیندهای آزمایشگاهی پیشرفته انجام می‌شوند، برخی ویژگی‌ها به‌صورت خاص ریسک بروز مشکلات پوستی را بالا می‌برند:
به‌عبارت دیگر، ترکیب «کار آزمایشگاهی» + «فرآیند PCR» + «دستگاه ترموسایکلر» شرایطی را فراهم می‌کند که سد پوستی به‌صورت مزمن تحت فشار قرار می‌گیرد و در نتیجه احتمال درماتیت یا سایر اختلالات پوستی افزایش می‌یابد.
تشخیص زودهنگام و دقیق بسیار مهم است، زیرا می‌تواند از مزمن شدن مشکل جلوگیری کند و به ادامهٔ فعالیت بدون اختلال کمک نماید.
شرح‌حال و معاینه
تست‌های کمکی
تعیین ارتباط شغلی
مهم است نشان داده شود که تماس شغلی با عامل یا شرایط آزمایشگاهی وجود دارد و وضعیت در محیط کاری بدتر می‌شود. این موضوع در گزارش‌گیری و پیشگیری اهمیت دارد.
حذف یا کاهش عامل
مراقبت پوستی روزانه
درمان دارویی
اگر مشکل مزمن شود، بازگشت ناپذیر شود یا پاسخ خوبی به درمان ندهد، ارجاع به متخصص پوست برای اقدامات پیشرفته‌تر مانند فتوتراپی، ایمن‌درمانی یا ارزیابی پوشش بیمه‌ای توصیه می‌شود.
نتیجه‌گیری
فعالیت در آزمایشگاه با فرآیندهایی مانند پی سی آر، کار با ترموسایکلر و تماس مکرر با موادِ شیمیایی، بیولوژیکی و تجهیزات، کارکنان را در معرض خطر بالای بیماری‌های پوستی قرار می‌دهد. آگاهی از مخاطرات، طراحی محیط کاری ایمن، تشخیص زودهنگام، مراقبت پوستی منظم و درمان مناسب، کلید حفظ سلامت پوست و بهره‌وری است.
با به‌کارگیری راهکارهای بالا، می‌توان از وقوع یا شدت بیماری‌های پوستی کاست و عمر کاری آزمایشگاه را با سلامتی بیشتر ادامه داد. رعایت الزامات ایمنی و بهداشت پوستی نه تنها برای سلامت فرد مهم است، بلکه برای عملکرد آزمایشگاهی بدون وقفه نیز حیاتی است.
با ما تماس بگیرید